Denkfouten, we hebben er allemaal last van. Daarom kiezen we bij sollicitatiegesprekken liever iemand van het eigen soort en selecteren we projecten op basis van korte termijn zekerheid in plaats van lange termijn innovatiepotentieel. Deze denkfouten, ook wel biases genoemd, zijn net zozeer onderdeel van ons brein als bijvoorbeeld het geheugen dat is.
Deze denkfouten zijn ingeslepen in ons brein vanuit een behoefte aan snelheid. Snelle denkprocessen kosten minder energie en boy-oh-boy wat houdt je lichaam van energiebesparing. Maar ook in het kader van overleven in risicovolle situaties ben je erg gebaat bij een snel brein. Daarom zijn er in je brein een flink aantal snelwegen te vinden die ervoor zorgen dat je een beslissnelheid hebt op 'maximum speed'. Dat is in de meeste gevallen erg fijn, maar minder handig in het kader van zorgvuldige besluitvorming. Want hoe zorgvuldig je ook wilt of denkt te zijn, die snelwegen zijn zo dominant dat er veelal geen andere weg is in je brein.
"Just one hundred milliseconds are sufficient to create a first impression of someone's trustworhtiness and additional time only increases confidence in the judgments made", schrijven Willis en Todorov in hun interessante paper in Psychological Science. Interessant is niet alleen die snelheid waarmee we mensen beoordelen, minder dan 100 milliseconden (!), maar vooral ook het tweede deel van de zin: de tijd erna gebruiken we alleen maar om zekerder te worden van de beslissing die we al gemaakt hebben. Extra beslistijd haalt dus niet het eerste-indruk-effect weg, maar zorgt er alleen maar voor dat je meer antwoorden kunt bedenken op de vraag waarom je een goede beslissing hebt gemaakt. Dit laatste wordt ook wel post-rationalisatie genoemd: wij mensen maken veelal geen rationele beslissingen, maar rationaliseren die beslissingen achteraf.
Als gevolg van die razendsnelle snelwegen in je brein ontstaan dus denkfouten. Hoe kan het ook anders? Je weet wat ze zeggen: haastige spoed is zelden goed. Omdat we ons meer en meer bewust worden van de bedrijfsmatige nadelen van die denkfouten, zoals weinig diversiteit en weinig vernieuwende gedachten in het team, wint de zogenaamde bias training aan populariteit. Wie denkt dat je op een bias training leert om in je brein een rood kruis boven de bewuste brein-snelweg te hangen, komt bedrogen uit. Biases kennen geen uitknop. De bias training is dus zeker niet als het ei van Columbus: er is in dit geval geen gemakkelijke oplossing voor een lastig probleem.
Tijdens mijn lezingen en trainingen krijg ik veelvuldig de vraag 'Eveline, maak jij, met al je kennis over het onbewuste brein, nu ook nog denkfouten? Maak jij dezelfde soort beslissingen als wij allemaal?'. Mijn antwoord op die vraag is immer bevestigend. Het is een illusie om te denken dat je met kennis over denkfouten deze fouten ook daadwerkelijk kunt voorkomen. De meeste rokers weten ook dondersgoed dat roken slecht voor ze is, maar ze roken toch. Je kan het hardnekkig vasthouden aan denkpatronen, ook al leiden ze tot denkfouten, vergelijken met de verslaving die rokers ervaren. Maar dan nog erger. Zelfs bij baby's zijn al bepaalde snelwegen zichtbaar: ook baby's kijken liever naar dat wat ze gewend zijn.
Omdat je met enkel kennis over biases deze menselijke valkuilen niet overkomt, is er veel kritiek ontstaan op de bias training. En terecht. Een effectieve bias training vraagt om veel en veel meer dan bewustwording van denkfouten. Je kan onmogelijk in een dag afleren wat al een heel mensenleven in het onbewuste brein ingeslepen zit. Ja, het begint bij die bewustwording en kennis, maar wil een bias training daadwerkelijk effectief zijn dan is er veel meer nodig. Het overkomen van denkfouten in een bedrijfsmatige context, dus bijvoorbeeld bij het selecteren en aannemen van mensen, bij het samenstellen van teams of bij het geven van een 'GO or NO GO' voor een investering, is voornamelijk een herontwerp van de beslisroute noodzakelijk. Bij dat herontwerp dient de volgende vraag centraal te staan: 'Wetende dat het menselijke brein foutgevoelig is, hoe kunnen we onze besluitvormingsprocessen dusdanig vormgeven dat we ...[gewenst doel]... bereiken?'. Met andere woorden, je moet zelf actief gaan bouwen aan nieuwe snelwegen, zodat je de bestaande foutgevoelige snelweg niet meer nodig hebt. Dat vereist wat daad- en wilskracht. Het is zeker lastiger dan een ei indeuken om aan te tonen hoe je gemakkelijk een ei rechtop kan laten staan, alwaar het beroemde gezegde 'het ei van Columbus' vandaan komt. Lastig, maar niet onmogelijk!
Auteur: Eveline van Zeeland
Meer lezen:
- Willis & Todorov (2006). First Impressions: making up your mind after a 100 ms exposure to a face. Psychological Science.
- Barry, Estes & Rivera (2015). Domain general learning: infants use social and non-social cues when learning object statistics. Frontiers in Psychology
- Gassam (2018). Does Unconscious Bias Training really work? Forbes online.
Meer leren: Bias Training